Wat bijna niemand zich realiseert is dat IJmuiden in de 2e wereldoorlog van heel Nederland het zwaarst gebombardeerd is. Vijf jaar lang vielen er Engelse, Amerikaanse en Canadese bommen om de Duitse doelen te bestoken. De schatting is dat er ongeveer tien procent als blindganger is blijven liggen. Zelfs nu nog worden er jaarlijks honderden explosieven gevonden die niet zijn afgegaan. Niemand weet waar die explosieven precies liggen. Daarom is het van groot belang dat wanneer er ergens gebouwd gaat worden, de locatie vooraf goed onderzocht wordt op eventuele explosieven uit het verleden. Dat is een tijdrovend en kostbaar onderzoek. Vandaar dat de gemeente Velsen de opdracht heeft gegeven om de beste bommenkaart van Nederland te laten maken van dit gebied.
Louis van den Dungen heeft namens Stichting RIJK deze aanbesteding voor de gemeente begeleid. Zodra hij er over begint te praten, begint hij te stralen en wordt hij zichtbaar enthousiast. “Het voelt toch een beetje alsof je in een spannend jongensboek zit, waarin het verleden ineens weer tot leven komt.”
In de 2e wereldoorlog was IJmuiden van groot strategisch belang voor de Duitse Wehrmacht. In de directe omgeving van IJmuiden waren zo’n 1300 bunkers gebouwd, waarvan een deel nog steeds bestaat.
IJmuiden was voor de bezetters zo belangrijk vanwege de sluizen, de haven en Hoogovens. Het bombarderen van de sluizen door de Engelsen was van korte duur. Men kwam er al snel achter dat het hele achterland tot en met Amsterdam onder water zou kunnen lopen.
Direct na de bezetting waren de Duitsers al begonnen met het bouwen van zware bunkers ter bescherming van de gevreesde Duitse Schnellboten. Daarmee konden ze een groot deel van de Noordzee en daarmee een belangrijke zeeroute controleren.
De Hoogovens waren belangrijk voor de Duitsers omdat ze door de levering van staal een belangrijke leverancier waren voor de Duitse wapenindustrie.
Om deze belangrijke doelen te kunnen vernietigen en zo de Duitsers een belangrijke slag toe te kunnen brengen werd IJmuiden door de geallieerden met grote regelmaat gebombardeerd. Deze aanvallen werden veelal vanuit Londen gecoördineerd. Zodra er een bombardement was geweest, vloog een verkenningsmissie het squadron achterna om te fotograferen waar de inslagen precies waren en wat de schade aan de infrastructuur was. Zo zijn er 133 geregistreerde luchtaanvallen geweest en zo’n 300 geregistreerde getroffen locaties. Er zijn meer dan duizend luchtfoto’s gemaakt die gearchiveerd zijn in o.a. Washington, Londen en Duitsland.
“Deze foto’s komen nu goed van pas en zijn van essentieel belang voor het maken van de bommenkaart,” legt Louis uit,” maar daar hangt wel een prijskaartje aan.”
Louis vertelt dat de aanbesteding een tijdje heeft stil gelegen omdat de te verwachten kosten veel hoger waren dan de raming waarmee de aanbesteding gestart was. Het beschikbare budget van de gemeente bleek niet toereikend en zou alleen al aan het opkopen en analyseren van de foto’s opgaan. De bedrijven die voor deze meervoudige onderhandse aanbesteding waren benaderd hadden grote moeite om tot een prijs te komen omdat het zo’n grote klus bleek.
“Het gaat over vijf jaar bombardementen in kaart brengen, dat is ook gigantisch veel werk,” benadrukt Louis. “Het lezen van de foto’s is een enorme puzzel. Van één vlucht werden soms wel 20 foto’s gemaakt. Die moet je onder een loep leggen, om ze goed te kunnen analyseren. Want in het duingebied zorgen de duinen, zon en wolken voor schaduwen, waardoor het soms lastig is om te zien of iets een krater is of juist niet,” legt Louis uit.
“Gelukkig is er meer geld beschikbaar gekomen en hebben we uiteindelijk een goede partij gevonden die de opdracht heeft gekregen.”
Momenteel is men bezig alle data te verzamelen om de grote “legpuzzel” straks te kunnen maken . Uit de analyse moet duidelijk worden wat de risicogebieden zijn en wat niet. Daarbij worden foto’s naast elkaar gelegd tezamen met de verslagen van de Duitse bezetters. Op de foto’s zijn inslagen te zien en soms wordt de regelmaat van inslagen onderbroken. Daaruit kan men vervolgens afleiden dat er mogelijk op die plaats een projectiel is ingeslagen maar niet is afgegaan. Daar zit dus mogelijk nog iets in de grond.
Op deze manier wordt alles minutieus in kaart gebracht en kan men de gebieden gaan in- of uitsluiten waar iets of niets is gevallen.
De bommenkaart wordt niet primair gemaakt met als doel om de projectielen die zijn blijven liggen alsnog onschadelijk te maken. Nee, de kaart heeft tot doel om helder te krijgen welke gebieden veilig zijn, zodat er in de toekomst op die plaatsen veilig gebouwd kan worden en er geen dure onderzoeken meer nodig zijn.
Om veel redenen is het maken van de bommenkaart erg lastig. Het duingebied is continu “in beweging” en er is sprake van naoorlogse activiteiten en -bebouwing. Daarnaast zijn ook niet alle luchtaanvallen geregistreerd. Er zijn namelijk ook ‘spontane’ bombardementen van de geallieerden geweest. Vliegtuigen die bijvoorbeeld de Duitse stad Bremen als doel hadden, loosden vaak op de terugweg boven IJmuiden hun restpartij bommen. Hier kwam dan géén verkenningsvliegtuig achteraan om foto’s van de schade te maken. Dus voor deze bombardementen is men afhankelijk van de “inslag-verslagen” die de bezetters hebben gemaakt.
“Toch is er de hoop en verwachting dat AVG Explosieven Opsporing Nederland, die de opdracht heeft gekregen, op basis van alle data de beste bommenkaart van Nederland gaat maken voor de gemeente Velsen” stelt Louis. Louis zucht diep. “Ja, ’t was een schitterend project om aan mee te werken, niet alleen voor mij, maar de hele projectgroep zat er hetzelfde in. Want even beland je in dat jongensboek, waarin je samen aan het spoorzoeken bent”.
“Dit soort aanbestedingen zijn uniek en de absolute kers op de taart.“
Voor meer informatie kun je contact opnemen met Louis.
